Podsumowanie projektu...

Los tak zrządził, że w końcu grudnia 1918 roku, a więc niespełna dwa miesiące po odzyskaniu niepodległości został wyznaczony trzeci batalion nowo sformowanego Pułku Ziemi Cieszyńskiej na odsiecz Lwowa, oblężonego od pierwszych dni listopada przez przeważające siły wojsk ukraińskich. Zgłosiłem się na ochotnika na front lwowski (…)

Tak wydarzenia przełomu 1919 i 1920 roku opisywał ich uczestnik Alojzy Nowok z Ropicy, jeden z kilkuset Ślązaków Cieszyńskich, którzy pod koniec 1918 roku zgłosili się na ochotnika do Wojska Polskiego, by niemal po miesiącu wyruszyć na front na ratunek zagrożonej Ojczyźnie. Musieli opuścić rodzinne strony, śpiesząc z odsieczą Orlętom Lwowskim, oblężonym przez potężne armie ukraińskie. Cieszyniakom przyszło toczyć krwawe walki m.in. w okolicach Gródka Jagiellońskiego przez przeszło pół roku. Po ich zakończeniu nie było im dane długo cieszyć się pokojem, jako że wkrótce rozgorzało jeszcze straszniejsze starcie. W 1920 roku na Polskę uderzyła potężna ofensywa Armii Czerwonej. Pomimo iż sam Śląsk Cieszyński był zagrożony (ze strony, stosującej agresywną polityką zagraniczną, Czechosłowacji), nie pozostał obojętny na wezwania na ratunek. W lipcu 1920 r., niemal w tych samych dniach, gdy decydowały się losy ziem położonych nad Olzą kilkuset ochotników; wśród nich również Alojzy Nowok i wielu z jego towarzyszy ponownie rusza na front, tym razem wojny polsko-bolszewickiej, by nieść ratunek Ojczyźnie. Dramatyzm sytuacji tychże pogłębiał fakt, że w tych dniach ostatecznie okazało się, iż większa część ich Małej Ojczyzny (ziemie rodzinne samego Alojzego Nowoka i tysięcy innych polskich patriotów), jednak nie trafi do Polski, a jej mieszkańcy skazani są na życie przez kolejne dziesięciolecia "pod obcym zaborem", jak to wówczas określano.

W ramach projektu Fundacji Volens i PTH O. Cieszyn, pt.: Generacja pamięci. Śląski zew na ratunek Rzeczypospolite, w stulecie wojny polsko-bolszewickiej, zrealizowanych zostało wiele akcji popularyzatorskich mających m.in. przybliżyć lokalnej i ogólnopolskiej społeczności historie sprzed wieku w tym postaci bohaterów, którzy w latach 1919-1920 zdecydowali się opuścić rodzinny Śląsk, by ratować odradzającą się Rzeczypospolitą. 

Warto przypomnieć, iż z danych, które zebrano w czasie trwania projektu wynika, iż w przywołanych wydarzeniach historycznych (walkach z siłami ukraińskimi o Galicję Wschodnią oraz w wojnie polsko-bolszewickiej) wzięło udział prawdopodobnie ok. tysiąca cieszyńskich ochotników. Ich zaangażowanie było dla współczesnych (oraz jest nas dzisiaj) wyraźnym świadectwem polskości ich Małej Ojczyzny - Śląska Cieszyńskiego, pomimo iż pozostawał przez blisko 700 lat poza granicami Polski. 

Jakie były wojenne losy tychże żołnierzy? Często dramatyczne, czy wręcz tragiczne, gdyż śmierć i choroba zebrały duże żniwo, wśród młodych idealistów ze Śląska. Warto w tym kontekście przywołać raz jeszcze fragmenty wspomnień Alojzego Nowoka, który tak we wspomnieniach (A. Nowok, Z myślą o polskim Śląsku Cieszyńskim...) opisywał walkę i poświęcenie swoją (był dowódcą pierwszego plutonu w siódmej kompanii 10 p.p.) i towarzyszy:

Mocno i głęboko utkwił mi w pamięci ten chrzest bojowy w zmart­wychwstającej Polsce, to starcie w Kiernicy [które rozegrało się 12 stycznia 1919 roku niemal bezpośrednio po przybyciu do Gródka Jagiellońskiego]. Pamiętam wciąż każde drgnienie nerwów i serca w tym boju. Chodziło przecież o dochowanie wierności przysiędze, którą tak uroczyście składałem w sztubackiej konspiracji na zbiórce nad Olzą w Cieszynie. Byłem dumny z tego, że nareszcie mogę walczyć o prawdziwą niepodległość Polski.


Wszyscy żołnierze mego plutonu dobrze i sumiennie spełnili wów­czas swój żołnierski obowiązek. A szeregowiec Janek Tomala, który rzucił się z granatami w ręku na nieprzyjacielski kulomiot, był prawdziwym bohaterem. Poświęcił się dla nas wszystkich z plutonu.



Groby dla poległych w tej bitwie Polaków i Ukraińców zostały wykopane pod unicką cerkwią w Kiernicy. Zostali pochowani blisko siebie. Wszyscy byli już tam, gdzie nie ma już zabijania i gdzie nie ma już krwawych sporów o graniczne powiaty oraz o graniczne miedze. (...) Wszyscy polegli Polacy byli z okolicy Cieszyna. Z mego plutonu spoczywają we wspólnej mogile w Kiernicy Tomala, Sitek, Cieślar i Sikora. Odpoczywają na wieki tak daleko od Śląska. Niech im ta piękna ziemia kresowa, ziemia lwowska, użyźniona tak obficie ich krwią i krwią jeszcze wielu innych poległych na niej Ślązaków spod Cieszyna, lekką będzie. Niech odpoczywają w wiecznym pokoju.

Osoby zainteresowane wojennymi losami bohaterów projektu odsyłamy do materiałów, które powstały w jego ramach, tj. 

• artykułów popularnonaukowych autorstwa Stefana Króla:
• Pułk Piechoty Ziemi Cieszyńskiej (10 p. p.) na froncie ukraińskim i bolszewickim
• Cieszyniacy w 3 i 4 Pułku Strzelców Podhalańskich na froncie bolszewickim

• fragmentu wspomnień Alojzego Nowoka:
• W pierwszej linii frontu pod Lwowem... Unikatowy zapis pamiętnika oficera 10 p.p.

• wykazu postaci historycznych, bohaterów wydarzeń z lat 1919-1920, zob.: 
• Biogramy blisko 200 bohaterów walk o granice RP 
• NB pierwotnie zakładano oszukanie minimum 60 nazwisk. Wynika stąd, że kwerenda i poświęcone na nią czas i środki przyniosły niezwykły rezultat, wyrażający się w liczbie blisko 300%, w stosunku do pierwotnie zakładanej liczby.

fot. za: https://koperlo.blogspot.com/2020/11/nasze-projekty.html

W ramach projektu zrealizowano szereg akcji edukacyjnych, z których skorzystało  uczniów szkół w Cieszynie i Skoczowie. Były to m.in.:

• Lekcje żywej historii (warsztaty genealogiczno-archiwalne), w czasie których uczestnicy:
• uczyli się kunsztu historycznego i edytorskiego
• poznali m.in. możliwości pozyskiwania danych nt. środowiska rodzinnego postaci, ich pochodzeniu
• społecznym, zaangażowaniu w życie publiczne (poprzez kwerendy w zasobach on-line muzeum, bibliotek i archiwów, które znajdują się na terenie Polski i Republiki Czeskiej)
• zostali (dzięki atrakcyjnej formę śledztwa genealogiczno-historycznego) zachęceni do udziału w konkursie i pogłębianiu wiedzy historycznej
• zdobyli podstawowe informacje niezbędne do tworzenia artykułów biograficznych w serwisie Wikipedia.
• Wykłady, popularyzujące wiedzą na temat walki Ślązaków w latach 1919-1920. W ich czasie przedstawiono, m.in.:
• wysiłek podjęty przez cieszyniaków odznaczonych krzyżem Virtuti Militari na tle historii Polski i Śląska pocz. XX wieku; 
• artykułowano niezwykłe zasługi mieszkańców Śląska Cieszyńskiego dla wywalczenia niepodległości Polski; 
• przedstawiono losy ochotników, którzy walczyli w 1919 i 1920 roku w walkach o Lwów i Warszawę; 
• Część wykładów skierowano do młodzieży szkolnej, jeden zaś (wywiad on-line) dla  innych grup (w tym seniorów)
• Spacery tematyczny dla młodzieży szkolnej (4 po Cieszynie i 1 po Skoczowie), śladami bohaterów projektu. 
• Na potrzeby spacerów powstał ramowy scenariusz, bazujący m.in. na artykułach i materiałach źródłowych udostępnionych on-line w ramach projektu. W ich przygotowanie zaproszeni zostaną nie tylko historycy, ale też członkowie organizacji miłośników regionu.
• Dzięki nim udało się wśród odbiorców poszerzyć wrażliwość na dramatyczne dzieje Małej Ojczyzny, jej bohaterów oraz  wzbudzić szacunek i dbałość o istniejące współcześnie ślady przeszłości (oby!).
• Konkurs [WikiBohaterowie, czyli] Cieszyńscy Herosi U20. Edycja I. 
• Jego ideą było zachęcenie do poznania bohaterów Małej Ojczyzny połączone z ciekawymi środkami i ćwiczeniami praktycznymi („technikami przyszłości", środkami komunikacji globalnej i pozyskiwania danych, jakim są internet i Wikipedia). 
• Do konkursu zaproszono uczniów pracujących w większości wypadków w zespołach 2-osobowych metodą projektu. 
• Łącznie do konkursu zakwalifikowano 44 prace, z których najlepsze nagrodziło jury złożone z profesjonalistów z różnych dziedzin.
• Zespoły opracowały autorskie projekty notatek biograficznych (bohaterów zaangażowanych w walkę o polskie granice w latach 1918-1920). Bazowały przy tym m.in. na bazie danych uruchomionych w ramach niniejszego projektu
• Pierwotnie założono, iż rezultatem konkursu i projektu miało być min. 20 biogramów; tymczasem liczba grup zaangażowanych w tworzenie biogramów oraz ich prac przekroczyła dwukrotnie tę liczbę.

fot. za: https://koperlo.blogspot.com/2020/11/nasze-projekty.html

Wizyty w Muzeum 4 PSP

Więcej na ten temat znaleźć można na stronach projektu (https://generacjapamieci.blogspot.com/p/slaski-zew-na-ratunek-rzeczypospolitej.html). 

W rezultacie projektu w Internecie zamieszczono m.in.: wykład Stefana Króla, nt. zaangażowania cieszyńskich ochotników, w obronę tworzącej się Rzeczypospolitej:

 

Fragment materiału filmowego zarejestrowanego w Muzeum 4 Pułku Strzelców Podhalańskich w ramach jednej z wizyt studyjnych. W Muzeum przechowywane jest m.in. Odznaka Obrońcom Kresów Wschodnich „Orlęta” 1919, należąca do jednego z Cieszyniaków, a także unikatowa fotografia żołnierzy 10 pp, tj. Pułku Ziemi Cieszyńskiej, wykonana w lipcu 1919 roku po zakończeniu walk z Ukraińcami.

 

Materiał prasowy nr 5, zrealizowano w ramach promocji projektu pt.: Generacja pamięci. Śląski zew na ratunek Rzeczypospolitej, realizowanego dzięki wsparciu finansowemu Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Programu Dotacyjnego „Koalicje dla Niepodległej – #wiktoria 1920”.